9.1 Шаруашылық операцияларын сот-сараптамалық зерттеу
Қандай жағдайларда шаруашылық операцияларды сот-сараптамалық зерттеу қажет?
Шаруашылық операцияларды сот-сараптамалық зерттеу сот-экономикалық сараптаманың бір түріне жатады, іс үшін маңызы бар қаржы-шаруашылық операцияларды егжей-тегжейлі зерттеу мен талдауға мүмкіндік береді.
Сарапшы нені зерттейді?
- Кәсіпорын балансы;
- Қаржы-шаруашылық қызметінің есебі мен талдауы;
- Кәсіпорынның жарғысы және құрылтай құжаттары;
- Қаржы-шаруашылық қызметке қатысты басқа да құжаттар.
Экономикалық операцияларды сот — сараптамалық зерттеу сараптамасы қандай міндеттерді шешеді?
- Сәйкестендіру-бұл кәсіпорынның қызметіне әсер еткен бухгалтерлік, бастапқы және құрылтай құжаттамасындағы жазбалардың көріну фактісін анықтау міндеттері.
- Диагностикалық-бұл кәсіпорынның қаржы-шаруашылық операцияларын кәсіпорын қызметіне көрсету механизмін, реттілігін және өзара байланысын орнату міндеттері.
- Жіктеу міндеттері кәсіпорынның қаржы-шаруашылық қызметінде анықталған бұзушылықтардың тиесілігін анықтаумен байланысты.
Шаруашылық операцияларды сот-сараптамалық зерттеу шеңберінде мынадай міндеттер шешіледі:
- қаржы-шаруашылық қызмет субъектілерінің есептік қаржылық көрсеткіштерін белгілеу;
- кәсіпорынның шаруашылық қызметін зерттеу және талдау;
- баланс баптарын талдау;
- шаруашылық жүргізуші субъектінің Жарғылық қорындағы үлесті белгілеу;
- іс үшін маңызы бар өзге де шаруашылық операцияларын зерттеу.
Осы сараптама шеңберінде мынадай мәселелер шешіледі:
- қаржы-шаруашылық қызметтің есептік көрсеткіштері бухгалтерлік есеп деректеріне сәйкес келе ме;
- шаруашылық қызметті жүзеге асыру барысында қандай мақсаттарға материалдар мен ақша қаражаттары пайдаланылды;
- баланс баптарының деректері бухгалтерлік есеп деректеріне сәйкес келе ме;
- жарғылық қордағы (мемлекет, акционер, құрылтайшы) үлесі қандай;
- белгілі бір күнгі жағдай бойынша кредиторлық (дебиторлық) берешек сомасы қандай.